IJskelders in gemeente Rheden
COLUMN - Deze keer neem ik jullie graag weer mee terug de tijd in, in onze gemeente Rheden. Gezien het winter is wil ik jullie graag meenemen naar wat koudere plekken. Dat moet niet zo moeilijk zijn in de winter zou je zeggen. Al is het nu nog niet echt winter gezien de kou, sneeuw of ijs.
Als er vroeger geen ijs was dan hadden ze op diverse landgoederen een behoorlijk probleem. Vroeger kenden ze geen koelkasten zoals we ze nu kennen maar lieten ze ijskelders bouwen.Deze bevonden zich vaak achter het huis nabij een vijver of plas en waren beschut door bomen en stuiken zodat het koepelvormige gebouwtje niet direct in de zon stond.
IJskoeling
De rijke mensen die op een landgoed woonden wilden maar wat graag een koel glas wijn in de zomer of lekker roomijs, deze werden gekoeld door ijs dat was 'geoogst' in de winter, soms zelfs uit hiervoor speciaal aangelegde vijvers.
Op de landgoederen gebeurde de ijswinning, waar veel mankracht voor nodig was, vaak onder leiding van de hovenier.
Deze was in de zomer ook belast met de zorg voor het ijs. Het ijs werd 's-zomers losgehakt en naar de keuken gebracht, alwaar het werd overgeladen in een koelvat, een wijnkoeler of ijskast.
IJs was heel lang een luxe product met als voornaamste doel: koeling van dranken of vervaardiging van room- of waterijs. Eigenaren van ijskelders waren altijd verplicht om gratis een zak ijs te verstrekken op last van een dokter ter medicatie van bijvoorbeeld blindedarmontstekingen of insectenbeten.
IJspakhuizen en Bastions
Behalve de rijken hadden vishandelaren en bakkers ook vaak gebouwtjes om ijs te bewaren. De bakkers hadden ijs nodig voor de koeling van roomijs en de vishandelaren vervoerden de vis tussen het ijs. Voor de vishandelaren werden er in de 19de en 20ste eeuw ijspakhuisjes gebouwd.
Deze gebouwen hadden dubbele of driedubbele muren, waarvan de tussenruimtes geïsoleerd waren met turfmolm. Ook werden er reeds bestaande gebouwen gebruikt om als ijskelder dienst te doen, bijvoorbeeld verdedigingsbouwwerken zoals Bastions.
Binnen onze gemeente bestaan nog aantal van deze ijskelders, de meeste worden nu gebruikt als vleermuizen verblijf, daar zijn ze uitermate geschikt voor, daarbij komt dat de ijskelders vaak aangemerkt zijn als rijks- of gemeentelijk monument.
